Nekrolog - prof. Waldemar Michna

Prof. dr hab. inż. Waldemar Michna (1929 – 2013)

Prof. dr hab. inż. Waldemar Czesław Michna urodził się 13 stycznia 1929 r. w Śniadówce pow. Puławy. Maturę zdał w 1949 r. w Liceum Ogólnokształcącym im. A. Czartoryskiego w Puławach. Studia wyższe rozpoczął na Wydziale Agronomicznym w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, gdzie w 1953 r. uzyskał dyplom inżyniera agronoma. Stopień magistra ekonomisty-rolnika uzy­skał w 1956 r. na Wydziale Ekonomiczno-Rolniczym SGGW. Stopień doktora obronił w 1961 r. na Wydziale Ekonomiczno-Rolniczym SGGW przedkładając pracę pt. „Nadwyżki i niedobory zawodowo-czynnej ludności rolniczej w po­szczególnych województwach". W 1968 r. na tej samej uczelni, w wyniku do­konanej oceny dorobku naukowego i przedłożonej rozprawy pt. „Ekonomiczne podstawy metod przebudowy struktury agrarnej w Polsce" otrzymał stopień dok­tora habilitowanego nauk ekonomiczno-rolniczych. Tytuł naukowy profesora nauk ekonomicznych nadała mu Rada Państwa w 1984 r.

Waldemar Michna od czasu nauki w liceum wyróżniał się dużą aktywno­ścią i zaangażowaniem w pracę społeczną. Począwszy od Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici" w Puławach, przez Związek Akademickiej Młodzieży Pol­skiej w Warszawie, do reaktywacji w Polsce ZMW. W latach 1957-1966 był członkiem Zarządu Głównego Związku Młodzieży Wiejskiej, a następnie przez 4 lata prezesem Głównego Sądu Koleżeńskiego ZMW.

Po ukończeniu studiów magisterskich w latach 1953-1955 odbył staż pracy na stanowisku agronoma gminnego w gminie Nakło pow. Wyrzysk. W następ­nych latach cały czas łączył pracę naukową z pełnieniem wielu ważnych funk­cji państwowych.

W 1956 r. został powołany na doradcę ds. rolnictwa w Gabinecie Wicepre­miera prof. Stefana Ignara i równocześnie na SGGW opracowywał dysertację doktorską.

W 1967 r. został powołany na dyrektora Gabinetu Wicepremiera i jednocze­śnie został pracownikiem naukowym na SGGW. W 1968 r. obronił pracę habi­litacyjną na Wydziale Ekonomicznym SGGW. W 1969 r. odbył blisko roczny staż naukowy w Instytucie Rolniczym (INRA) we Francji.

W latach 1970-1973 ponownie pełnił funkcję dyrektora Gabinetu Wicepremiera, zajmując równocześnie stanowisko docenta i wykładowcy w SGGW.

W latach 1973-1980 pełnił funkcję kierownika Wydziału Ekonomiczno-Rolnego Naczelnego Komitetu ZSL. W okresie tym został wybrany posłem do Sejmu RP. Od 1981 r. Profesor przeszedł do pracy w Instytucie Ekonomi­ki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, gdzie - z czteroletnią przerwą - pracował do chwili obecnej. W czasie tej właśnie przerwy pełnił funkcję Pod­sekretarza Stanu, a następnie Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych.

W Instytucie Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej przez kilka lat kierował Zakładem Polityki Żywnościowej, a następnie Zakładem Polityki Regionalnej. W okresie tym powstały prace dotyczące polityki żywnościowej, a także struktury agrarnej w różnych regionach.

Jednak nie tylko formalne ramy regulaminowe decydowały o pracy. Oto wobec wielkiego problemu, jakim był duży udział ołowiu w paliwach samochodowych, razem z prof. dr. hab. Zdzisławem Wójcickim z Instytutu Mechanizacji SGGW oraz prof. dr. hab. Kazimierzem Jaroszem - specjalistą w zakresie przemysłu spi­rytusowego (ówczesnym Wiceministrem Przemysłu Spożywczego) zorganizował w końcu lat 80. zespół, który określił możliwości używania „suchego" spirytusu etylowego do ograniczania ołowiu w paliwach samochodowych. Praca została wykonana w 1990 r.

Na początku lat 90. upowszechnił się w wielu krajach pogląd, że polskie gleby i polska żywność są skażone. Wobec tego, w 1997 r. prof. W. Michna zorganizował Radę Monitoringu, która przez 11 lat badała jakość gleb, surow­ców rolnych i żywności. W badaniach brało udział 8 instytutów rolniczych. Badania polegały na corocznym pobieraniu próbek produktów rolnych w 100 gminach. Minister Rolnictwa finansował działania, a Rada Monitoringu corocznie dostarczała dla rządu informacje. Badania wykazały, że zanieczysz­czenia gleby i żywności wytwarzanej przez polskie rolnictwo były zdecydo­wanie niższe od dopuszczalnych norm (np. zanieczyszczenie surowców rol­nych metalami ciężkimi wynosiło 40-60% dopuszczalnych norm). Cały czas procesem badań i ocen ich wyników kierował prof. dr hab. W. Michna. W ciągu 11 lat badań opracowano 7 raportów książkowych (pierwsze trzy lata trwały prace nad koncepcją i metodami badań). Na początku XXI wieku bada­nia nad jakością surowców rolnych od Ministerstwa Rolnictwa przejęło Ministerstwo Zdrowia, które niestety szybko, z braku środków, zlikwidowało zespół monitoringu.

W latach dziewięćdziesiątych prof. W. Michna kierował ponadto między-instytutowymi zespołami realizującymi trzy kolejne granty, a mianowicie:

• Proekologiczne zorientowanie polityki rolnej w Polsce na przełomie XX i XXI wieku;
• Racjonalizacja wykorzystania gleb marginalnych;
• Program proekologicznego rozwoju wsi, rolnictwa i gospodarki żywnościo­wej do 2015 r.

W procesie realizacji ww. grantów powstało ponad 30 książkowych publika­cji naukowych.

W pierwszej dekadzie XXI wieku prof. W. Michna koncentrował swoją uwagę na kwestiach polityki rolnej, a w tym na strategii rozwoju wsi i rolnictwa w róż­nych regionach kraju. Syntezy publikacji na te tematy ukazały się w 2009 roku.

Od 1999 r. podjął współpracę z Akademią Finansów w Warszawie, gdzie kierował Katedrą Polityki Gospodarczej i prowadził wykłady z polityki gospodar­czej, finansów publicznych i finansów samorządów terytorialnych.

Pracując w różnych uznanych placówkach naukowych odcisnął trwały swój ślad, nadając nową jakość kierowanym przez siebie zespołom. Wiele inicjatyw badawczych zainicjowanych przez Profesora znacznie wcześniej, kontynuowa­ne jest do chwili obecnej. Jest to dowód szczególnych zdolności łączenia pracy ba­dawczej, dydaktycznej, organizacyjnej i popularyzatorskiej prof. Michny. Na wszystkich tych płaszczyznach miał wybitne i niekwestionowane osiągnięcia.

Dorobek naukowy Profesora Waldemara Michny jest imponujący, a jego działalność badawcza jest rozległa, wszechstronna i interdyscyplinarna. Zakres Jego działań badawczych był bardzo szeroki, obejmował ważne i skomplikowa­ne - analizowane z różnych punktów widzenia - dziedziny polityki gospodar­czej i ekonomicznej. Próba ich syntetycznego podsumowania i przedstawienia jest zadaniem niezwykle trudnym, zwłaszcza że, tematyka podejmowanych badań nauko­wych przechodziła nieustanną ewolucję.

Wśród wielu kierunków badawczych, które rozwijał Profesor Michna, należy wymienić przede wszystkim następujące: jednym z pierwszych, rozpoczętych jeszcze w rozprawie doktorskiej, jest problem bezrobocia na polskim gruncie i jego skutki na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych w rolnictwie. Sytuację bezrobocia uważał za dramatyczną. Traktował to jako wyraz marnotraw­stwa narodowych zasobów i utraty wielkiej części PKB. Ubolewał nad odpływem za granicę wysoko kwalifikowanych młodych ludzi oraz za bardzo groźne uzna­wał relacje w dziedzinie procesów demograficznych, które w Polsce i w UE cha­rakteryzują się naruszeniem warunków reprodukcji i zastępowalności pokoleń.

Profesor zapoczątkował w Polsce studia nad strategiami rozwoju odnawial­nych zasobów naturalnych. Realizował programy ochrony ekologicznej i pro­ekologicznej w rozwoju wsi i całej gospodarki. Wykazał, że jakość środowiska określa warunki, w jakich ludzie żyją i pracują, oraz że stan środowiska natu­ralnego ma zasadniczy wpływ na jakość żywności. W tej kwestii prowadził badania racjonalizacji użytkowania gleb marginalnych i oddziaływania gleb na jakość surowców rolnych oraz artykuły żywnościowe. Te pionierskie prace po­zwoliły na eliminowanie ujemnych skutków i rozpropagowanie udokumento­wanych wyników badań nad dobrą jakością produkcji polskich surowców i żywności, doprowadzając do upowszechniania w europejskiej literaturze fachowej bardzo wysokiej jakości polskiej żywności oraz promowania jej i zbywania na rynkach światowych.

Następnym kluczowym problemem badawczym podejmowanym przez Profesora była polityka wyżywienia i bezpieczeństwa żywnościowego oraz bezpiecznej żywno­ści. Opracował wiele raportów i syntez, wskazując na sfery ubóstwa w gospo­darstwach domowych, które wywołują negatywne konsekwencje, zwiększając skłonność do chorób, niewydolność intelektualną i fizyczną. Definiuje samowy­starczalność jako zagwarantowanie i dostęp społeczeństwa do podstawowych produktów żywnościowych krajowych i zagranicznych. W kreacji aktywności zawodowej upatrywał źródła zwiększenia popytu na żywność, poprawy stanu wyżywienia w grupach ludności najbiedniejszych, likwidacji ubóstwa oraz pra­widłowego rozwoju psychofizycznego całego polskiego społeczeństwa.

Wobec integracji Polski z UE nie sposób pominąć osiągnięć badawczych Profesora w zakresie restruktury­zacji wsi, rolnictwa oraz bogatej w publikacje problematyki regionalizacji. Wiele jego prac ma charakter aplikacyjny, głównie w zakresie transformacji wsi dotyczącej konieczności rekonstrukcji struktury agrarnej. Prace te miały charakter ostrzegawczy, co nie umniejsza ich walorów praktycznych. Cechą charakterystyczną tych opracowań jest rzadka umiejętność widzenia spraw wsi i rolnictwa w szerszym horyzoncie zjawisk ekonomicznych oraz wskaza­nie pozytywnych i negatywnych skutków nie tylko w krótkiej, ale także w długiej perspektywie. W pracach badawczych postulował zmiany zasad wydatkowania środków UE w finansowaniu różnych celów. W szczególności dotyczy to tworzenia rodzinnych gospodarstw rozwojowych, zdolnych do odtwarzania potencjału i zwiększania nakładów na produkcję bieżącą. Zalecał przeprowadzenie pożą­danej korekty funkcjonowania rent strukturalnych, prowadzących do umac­niania gospodarstw rozwojowych.

W ciągu ostatnich kilku lat Profesor zajmował się problematyką dotyczącą fundu­szy strukturalnych i spójności z UE, przeznaczonych na pomoc w wyrównywa­niu warunków i rozwoju najbiedniejszych regionów, ograniczenie bezrobocia oraz na budowę i modernizację infrastruktury, jako strategiczne zadanie polep­szania ładu przestrzennego regionów wiejskich. Jednym z głównych założeń badań lokalnych i regionalnych jest teza, że działania aktywizacyjne na obsza­rach zacofanych powinny być ściśle powiązane ze strategią uruchamiania wzro­stu dla całej gospodarki narodowej również w regionach słabiej rozwiniętych. Ważna jest zgodność i ścisłość powiązań programów rejonów oraz dziedzin zacofanych z planem i strategią krajową dla stopniowego redukowania między­regionalnych nierówności warunków pracy i życia mieszkańców. Przełamywa­nie historycznego mechanizmu inercji do procesu rozwoju regionalnego - rozstrzyga w praktyce o realności i skuteczności polityki regionalnej obszarów wiejskich. Profesor całkowicie nie odrzucił potrzeby planowania, czy przeciw­stawiania się wolności gospodarczej. Bez planu nie ma żadnego rozumnego działania. Zawsze wychodził z założenia, że planowanie i polityka gospodarcza – tak jak w terminologii angielskiej – stanowi określenie zarządzania strategicznego „decision making" - jako procesu tworze­nia i podejmowania decyzji.

Do ważnych konstatacji Profesora w transformacji systemowej należy twierdzenie o  zbyt dużych nadziejach wiązanych z mechanizmem rynkowym. Profesor uważał, że w kraju wydobywającym się z zapóźnienia gospodarczego swobodne działanie mechani­zmów rynku samo przez się nie może zapewnić szybkiego rozwoju i pożądanych zmian strukturalnych, bez koordynacyjnej i promującej roli państwa w tych proce­sach. Istnieją bowiem dziedziny, gdzie nie działają mechanizmy rynkowe.

Nowe wydanie jego książki pt. „Polityka gospodarcza" podejmuje kluczowe wyzwania w sferze oddziaływania polityki zatrudnienia, budżetowej, pieniężnej, regionalnej, strukturalnej, dochodowej, naukowej i innych jej rodzajów. Współcześnie polityka gospodarcza powinna być traktowana jako niezbędny czynnik komplementarny do procesów regulacyjnych w stosunku do mechanizmu rynkowego. Zarówno rozwój rolnictwa, jak i wsi warunkowane są m.in. rozwojem pozarolniczej gospodarki wiejskiej. Nie mniej niż trzy czwarte miejsc pracy na wsi powinno mieć charakter pozarolniczy. Tylko w takich warunkach nie będzie na wsi bezrobocia. Niezbędny jest więc Narodowy Fundusz Wspierania rozwoju pozarol­niczej gospodarki wiejskiej, bez tego nie można będzie tworzyć współczesnej wsi.

Dorobek naukowy Profesora Michny to ponad 500 prac w wydawnictwach naukowych, a w tym 60 książek i monografii autorskich. Niezależnie od publika­cji naukowych, wiele swoich myśli wyraził w pismach publicystycznych i prze­mówieniach sejmowych, jakie wygłosił w ciągu swojego 10-letniego pełnienia funkcji poselskiej. Powoływany był wielokrotnie do udziału w pracach wielu pre­stiżowych i odpowiedzialnych instytucji w charakterze doradczym i eksperckim.

Przez 10 lat był posłem na Sejm RP, pełniąc funkcję wiceprzewodniczącego Komisji Polityki Gospodarczej i Finansów, a jednocześnie przewodniczącego Podkomisji Sejmowej ds. Polityki Pieniężnej. W latach 1984-1987 był Wicemini­strem Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych, a w latach 1987-1988 Mini­strem tego resortu. Pełniąc tę funkcję podjął inicjatywę, a następnie opracował pro­jekt ustawy o Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, który został uchwalony przez Sejm w 1989 r. NFOŚiGW spełnił ważną rolę w ochro­nie środowiska.

W 1991 r. Profesor Michna został mianowany przez Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej przewodniczącym Rady Monitoringu Jakości Gleb, Surowców Rolnych i Żywności. Kierowana przez niego rada sterowała badaniami jakości surowców rolnych do 2002 r.

Dorobek naukowy Profesora Waldemara Michny jest obszerny, znany i ce­niony. Aktywnie uczestniczył w wielu konferencjach i sympozjach w Polsce oraz międzynarodowych, często prezentując referaty wiodące.

Prof. W. Michna ma także liczący się dorobek dydaktyczny w zakresie kształ­cenia młodej kadry. Zajęcia dydaktyczne z dziedziny polityki gospodarczej, eko­nomiki rolnictwa i gospodarki żywnościowej, agrobiznesu, polityki regionalnej i obszarów wiejskich oraz zasobów odnawialnych i ochrony środowiska prowa­dził nie tylko na SGGW i w Akademii Finansów, ale także na studium doktoranc­kim. W 1973 r. był jednym z organizatorów Wydziału Żywienia Człowieka i Wiejskiego Gospodarstwa Domowego na SGGW. W latach 1971-1979 pełnił funkcję kierownika Katedry Wiejskiego Gospodarstwa Domowego, a w okresie 1990-1999 kierował Zakładem Badań Przestrzennych w IERiGŻ. Pełnił funkcję kierownika Polityki Gospodarczej w Akademii Finansów oraz był członkiem Rady Naukowej Instytutu Melioracji w Falentach.

Profesor wypromował wielu doktorantów, magistrantów, podyplomantów i dyploman­tów. Nieoceniona jest również rola i pomoc Profesora w powstawaniu wielu prac habilitacyjnych. Niekwestionowany autorytet naukowy Profesora W. Michny zadecydował, że często był proszony o dokonanie oceny dorobku i recenzji prac osób ubiegających się o stopień doktora habilitowanego i tytuł profesora. Mimo rozlicznych obowiązków prof. W. Michna zawsze znajdował czas na pracę społeczną. Uczestniczył w wielu radach i kolegiach. Był członkiem Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu oraz Polskiego Towa­rzystwa Ekonomicznego. Był także przewodniczącym Polskiego Towarzystwa Melioracyjnego. Wyróżniającą pozycję wybitnego ekonomisty Profesor zawdzięczał rozległej wiedzy z różnych dziedzin naukowych, doskonałemu warsztatowi badawcze­mu, olbrzymiej pracowitości, a także nieprzeciętnej osobowości. Działalność Profesora i jego dorobek naukowy i dydaktyczny były niejedno­krotnie nagradzane odznaczeniami resortowymi i regionalnymi. Prof. dr hab. inż. Waldemar Michna był wielokrotnie odznaczony wysokimi odznaczeniami pań­stwowymi: Krzyżem Złotym, Kawalerskim i Oficerskim oraz Krzyżem Koman­dorskim i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą.

Jesteśmy przekonani, że autorytet naukowy i osobisty Prof. Waldemara Michny wpisuje się w trwałe wartości naszego Instytutu.