Luka finansowa (financial gap) to, najogólniej rzecz ujmując, różnica między potencjalnym popytem na kredyty pojedynczych podmiotów gospodarczych, jak i całego sektora, do którego one należą, a realną jego podażą. Pojęcie to pojawiło się najpierw w odniesieniu do pozarolniczych małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), a później zostało włączone również do finansów rolniczych. Stworzyli go w zasadzie politycy gospodarczy, którzy reprezentowali pogląd, iż brak wystarczającego dostępu do kredytu (kapitału) jest główną barierą rozwoju MSP, a w ślad za tym hamuje też inwestycje i wzrost gospodarczy. Stanowisko to zyskiwało na znaczeniu szczególnie po kryzysach ekonomiczno-finansowych i zadłużeniowych. Tak było w UE po kryzysie z lat 2008-2009. Kurs na redukowanie luki finansowej jest również bardzo widoczny w ramach pakietów działań zorientowanych na przezwyciężenie skutków pandemii COVID-19. 

Jednym z poważniejszych problemów związanych z luką finansową jest jej w miarę precyzyjne oszacowanie. Najczęściej stosuje się tu kombinację ankietyzacji wśród jednostek mających doświadczać skutków rozwierania się luki finansowej z różnymi informacjami z sektora bankowego odnoszącymi się do zewnętrznych ograniczeń kredytowych i ewentualnego racjonowania kredytów. Niestety identyfikacja wewnętrznych ograniczeń kredytowych (zlokalizowanych po stronie popytowej) jest najsłabszym elementem w tej metodzie i generalnie owocuje znacznym zawyżaniem luki. Wprawdzie można stosować bardziej zaawansowane podejścia w szacowaniu luki, ale najczęściej na przeszkodzie staje tu brak odpowiednich informacji. Nie może to zaskakiwać, gdyż większość podmiotów z sektora MSP nie prowadzi systematycznej ewidencji gospodarczej. 

Luka finansowa w polityce rolnej zyskała swą obecność głównie za sprawą działań Komisji Europejskiej, która po kryzysie z lat 2008-2009 zaczęła rekomendować państwom członkowskim podjęcie stosownych działań, by ułatwić rolnikom dostęp do kredytów, gdyż w ten sposób będą oni mogli inwestować, rozwijać produkcję i poprawiać swoje położenie finansowo-dochodowe. W ślad za tym sugerowano, że drugi filar WPR powinien część środków przewidzieć na tworzenie instrumentów finansowych. Te ostatnie to zarówno szeroki zestaw narzędzi bezpośredniego dostarczania kapitału, jak i pośredniego oddziaływania na łatwiejszy do niego dostęp na rynku finansowym. Instrumenty te po części też traktowane są jako substytut dotacji w drugim filarze. Po raz pierwszy instrumenty te pojawiły się w kończących się programach rozwoju wsi. Przewiduje się również ich wykorzystanie w latach 2023-2027. 

Podstawowym źródłem powstania luk finansowych są niedoskonałości i niekompletności rynków finansowych, a szczególnie występująca na nich asymetria informacji, owocująca negatywną selekcją i hazardem moralnym, nazywanym w Polsce również pokusą nadużycia, oraz brak zabezpieczeń kredytowych. Niestety to tylko część wyjaśnienia fenomenu luki finansowej. Nie można przecież zapominać, że jej źródłem mogą być również niedoskonałości państwa (rządów i polityk). Stawiamy zatem tezę, że luka finansowa może być konsekwencją specyficznej kombinacji niedoskonałości i niekompletności rynków finansowych oraz niedoskonałości państwa. W konsekwencji redukowanie luki powinno odbywać się poprzez łagodzenie obydwu tych typów niedoskonałości. 

Teza powyższa jest myślą przewodnią niniejszej monografii, a jej potwierdzenie najbardziej ogólnym jej celem. Do tego też dostosowany został układ treści. Zgodnie z tym najpierw objaśniamy istotę luki finansowej w powiązaniu z przeglądem niedoskonałości i niekompletności rynków finansowych oraz niedoskonałościami rządów. Następnie prezentuje się podstawowe klasyfikacje instrumentów finansowych. Tą część rozważań kończymy rozdziałem piątym, w którym przedstawiamy autorską koncepcję analizy zdolności kredytowej gospodarstw rolniczych i wyodrębniania jednostek rozwojowych, bazując na danych Polskiego FADN. Rozdział szósty poświęcony jest formom i zakresie dyskryminacji niektórych rodzajów gospodarstw rolnych na rynku kredytowym i w polityce rolnej. Jest on zarazem pomostem do przejścia do sformułowania rekomendacji dotyczących możliwości ewentualnego wykorzystania w krajowym PROW na lata 2023-2027 instrumentów finansowych. Kwestiami tymi zajęto się w trzech ostatnich rozdziałach monografii.