Mechanizm kształtowania cen produktów jest kluczową kwestią w ekonomii. To samo odnosi się do ekonomiki rolnictwa. Rozpoznanie determinant i samego mechanizmu kształtowania się cen nie jest jednak pełne zarówno na gruncie teoretycznym, jak i empirycznym. Literatura z tego zakresu nie jest jednoznaczna i precyzyjna. Dotyczy to zwłaszcza cen produktów rolnych, w tym cen podstawowego produktu rolnego, jakim są zboża. Mając to na uwadze, w pracy nawiązuje się do tych kwestii, wykorzystując literaturę, analizy empiryczne oraz odwołując się do własnego doświadczenia jako analityka rynku dysponującego rozeznaniem w dziedzinie rynku zbóż i źródeł informacji.  

Niniejsza praca ma charakter poznawczy, ale także równoważne przesłanie aplikacyjne. Może być wykorzystana przez innych analityków rynku oraz przy ocenie oddziaływania narzędzi polityki rolnej na rynki. Wykorzystano uznane prawidłowości rynkowe, niekiedy nieco zmodyfikowane dla potrzeb prowadzonej analizy i celów pracy. Dominującą metodą badawczą była indukcja, chociaż w kontekście weryfikacji postawionych hipotez i założeń badawczych korzystano w pewnym zakresie z metody dedukcji. Uwzględniono złożoność uwarunkowań mniej lub bardziej oczywistych i mierzalnych. To zwiększało trudności w wyodrębnianiu wpływu czynników i determinant w kształtowaniu się określonej sytuacji rynkowej jako podstawy do realizacji celów tej pracy.  

W procesie kształtowania cen rolnych występuje bardzo duże spektrum determinant uwarunkowań. W pracy omówiono dwie zasadnicze determinanty, tj. uwarunkowania i czynniki, których wpływ na kształtowanie się cen jest w miarę rozpoznany. Celem pracy jest poznanie mechanizmu przyczynowo-skutkowego, który pozwalałby lepiej określić wpływ tych dwu grup determinant na ceny zbóż w Polsce w krótkich i długich okresach. To dałoby podstawy do weryfikacji hipotezy badawczej, według której główną determinantą zmian cen zbóż w Polsce są jednak uwarunkowania rynkowe, a nie regulacyjne, zarówno w krótkim, jak i długim okresie.  

W pracy zastosowano dwa podejścia metodologiczne. Pierwsze – to dedukcyjno-logiczne związane z przeglądem literatury i analizą zawartej tam teorii w zakresie analizowanej problematyki. Punktem wyjścia jest odwołanie się do uznanych w teorii i praktyce twierdzeń, prawidłowości dotyczących determinant, procesów i mechanizmów cenotwórczych na rynkach rolnych i na rynku zbożowym. Drugie dominujące w pracy podejście – indukcyjne – to weryfikacja empiryczna wybranych, jak wyżej, prawidłowości i twierdzeń w odniesieniu do polskiego rynku zbóż z uwzględnieniem uwarunkowań krajowych (endogenicznych) i zewnętrznych (egzogenicznych) oraz ewentualna próba określenia nowych prawidłowości i zależności pod kątem weryfikacji postawionej hipotezy.  

Analiza empiryczna będzie obejmowała lata 1995/96-2018/19, a w wybranych przypadkach z powodu różnej dostępności i porównywalności danych inne okresy. Jest to okres wysoce niejednorodny pod względem badanych problemów. Dodatkowo spotkano się z niejednorodnością danych empirycznych dotyczących cen zbóż, co utrudniało ich porównywalność w czasie i przestrzeni (różna częstotliwość, standardy handlowe czy niedostępność lub niska wiarygodność). Z tego powodu prace analityczne prowadzono też w innych, niż wyżej wymieniony, przedziałach czasowych. Wydzielono też podokresy, aby ułatwić analizę i interpretację zmian.  

Materiał empiryczny obejmuje dane zarówno z rynku krajowego, jak i światowego. W zakresie rynku krajowego materiał empiryczny zawiera następujące dane: informacje dotyczące bilansów zbóż ogółem, pszenicy, zbóż paszowych, a w uzasadnionych przypadkach innych zbóż, obrotów handlu zagranicznego ziarnem zbóż, cen (pszenica, wybrane zboża paszowe w ujęciu sezonowym, miesięcznym i tygodniowym) oraz krajowych i unijnych regulacji rynku zbóż, a także informacji o strukturze rynku. Materiał empiryczny z rynku światowego obejmuje dane dotyczące bilansów pszenicy i zbóż paszowych (główni eksporterzy i importerzy), obrotów handlu zagranicznego ziarnem zbóż, cen pszenicy i kukurydzy na głównych rynkach w ujęciu sezonowym, miesięcznym i tygodniowym, regulacji rynków zbóż u ważniejszych eksporterów i importerów, wybranych danych o strukturze rynku oraz cen paliw kopalnych.  

Z przeprowadzonych analiz wynika, że są podstawy do przyjęcia postawionej hipotezy mówiącej o uwarunkowaniach rynkowych jako głównych determinantach cen zbóż. Aczkolwiek weryfikacja tej hipotezy nie jest do końca jednoznaczna, bowiem duże jest oddziaływanie rozmaitych uwarunkowań, które wymagają dalszego wyjaśnienia.