Postępujące niekorzystne zmiany w środowisku naturalnym oraz zmiany klimatu wywołane działalnością antropogeniczną, w tym wzrostem ekspansji i intensywności rolnictwa należą obecnie do jednych z największych zagrożeń dla ludzkości, ze względu na prawdopodobieństwo ich dalszego nasilenia, jak i skalę oddziaływania, a także duże ryzyko niepowodzeń dotychczasowych działań na rzecz ich ochrony. Stąd też jednym z najważniejszych wyzwań, przed którymi stoi obecnie rolnictwo jest dążenie do poprawy konkurencyjności z korzyścią dla ochrony środowiska przyrodniczego i klimatu. Pożądane jest zatem, podjęcie analiz służących odpowiedzi na pytanie o rodzaj i wielkość wpływu, jaki wywiera wzrost konkurencyjności gospodarstw rolniczych różniących się strukturą i poziomem specjalizacji produkcji na ich stan.

W niniejszej monografii w celu znalezienia odpowiedzi na tak sformułowane pytanie, analizą objęto gospodarstwa rolnicze z uprawami polowymi, specjalizujące się w chowie krów mlecznych oraz niewyspecjalizowane z produkcją mieszaną, obecne w Polskim FADN w latach 2017–2019. Analizą objęto zatem te typy produkcyjne gospodarstw, które obecnie mają największe znaczenie w strukturze gospodarstw rolniczych w kraju. W analizie, dodatkowo uwzględniono ich wielkość ekonomiczną, jakość użytkowanych przez nie gleb oraz położenie w makroregionach Polskiego FADN. Każda wydzielona grupa gospodarstw została scharakteryzowana przy użyciu wskaźników charakteryzujących potencjał produkcyjny, zdolność konkurencyjną oraz wpływ na stan środowiska przyrodniczego i klimatu. Przy ocenie ich wpływu na stan środowiska przyrodniczego i klimat wykorzystano wskaźnik dotyczący: stanu zróżnicowania gatunkowego upraw i utrzymywanych zwierząt (bioróżnorodności), krajobrazu, rozmiarów transpiracji wody przez rośliny uprawne oraz salda bilansu materii organicznej (sekwestracji dwutlenku węgla) w gruntach ornych. W celu sprawdzenia zasadności przyjętej metodyki przygotowano dodatkowy rozdział, z charakterystyką wybranych cech krajowego rolnictwa istotnych z punktu widzenia ochrony środowiska przyrodniczego i klimatu. Analizie poddano zróżnicowanie poszczególnych gmin w kraju pod względem: rozmiaru chowu zwierząt gospodarskich, szczególnie trudnych warunków gospodarowania, zagrożenia erozją wietrzną oraz wodną i o szczególnie dużym udziale użytków rolnych z produkcją ekologiczną.

Przedkładana monografia jest pierwszą próbą wskazania związków zachodzących między konkurencyjnością gospodarstw rolniczych a kierunkiem i siłą ich oddziaływania na stan środowiska przyrodniczego i klimatu. W 2022 r. planowana jest kontynuacja tych analiz, z uwzględnieniem przyrodniczych warunków gospodarowania w Polsce.